“ข้าวเม่าสดมีให้บริโภคบางช่วงเวลา แต่การแปรรูปข้าวเม่าสดแต่ละครั้งมีหลายขั้นตอน เก็บได้แค่ 3-5 วัน เพราะถ้านานเกินกว่านี้ ข้าวเม่าสดจะกลิ่นหืนและอาจมีเชื้อราเกิดขึ้น”ผศ.ดร.วิริยา พรมกอง คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี เล่าถึงที่มาของ โครงการศึกษาวิธีการผลิตข้าวเม่าแห้งคืนรูป โดยมีสำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (สวก.) ให้ทุนสนับสนุนการวิจัยเนื่องจากกรรมวิธีแปรรูปข้าวเม่าจะใช้แบบดั้งเดิม มีขั้นตอนที่ยุ่งยากซับซ้อน ต้องใช้ข้าวระยะเม่า หรือมีอายุไม่เกิน 19 วัน นับตั้งแต่วันออกดอก เก็บเกี่ยวแล้วนำข้าวมารูดเคาะเอาเฉพาะเมล็ดข้าว นำไปแช่น้ำ ก่อนนำมานึ่ง คั่วด้วยไฟอ่อน และตำเพื่อแยกเปลือกออกจากข้าวเม่า กระบวนการทั้งหมดใช้เวลาประมาณ 5-6 ชม. ข้าวเม่าที่ได้มีความชื้นสูง เก็บไม่ได้นาน“ทั้งที่ราคาข้าวเม่าสดอยู่ที่ กก.ละ 20 บาท หรือตันละ 20,000 บาท ทำออกมาเท่าไรขายได้หมดไม่มีเหลือ แม้จะสร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำให้ชาวนาได้ แต่ผลิตได้เฉพาะในช่วงมีนาคม-เมษายน กับกันยายน-พฤศจิกายน หากต้องการเก็บไว้นานๆ ต้องฟรีซแช่เย็น ซึ่งทำให้ต้นทุนสูง”
ส่วนกรรมวิธีผลิตข้าวเม่าแบบใหม่ ข้าวเม่าแห้งคืนรูป ดร.วิริยา ใช้ข้าวเหนียวพันธุ์ กข 6 กับพันธุ์อีเตี้ย เพราะมีกลิ่นหอม เหนียวนุ่ม อายุหลังออกดอก 15-19 วัน เมื่อเก็บเกี่ยวแล้วนำมาสีแยกเมล็ดออกจากรวง นำมาทำแห้ง โดยใช้ตู้อบลมร้อนที่อุณหภูมิ 55 ํC เพื่อให้สารสำคัญทั้งคลอโรฟิลล์ ซึ่งมีคุณสมบัติล้างพิษจากร่างกาย ป้องกันมะเร็ง และสารฟีโนลิกช่วยต้านอนุมูลอิสระยังคงอยู่จากนั้นนำข้าวมานึ่งในอุณหภูมิ 95 ํC นาน 1-5 นาที ก่อนนำไปอบแห้งอีกครั้ง แล้วนำไปสีกะเทาะเปลือก
จะทำให้ได้ข้าวเต็มเมล็ด ไม่แตกหักง่าย...นำไปบรรจุถุงไล่อากาศ สามารถเก็บในอุณหภูมิห้องได้นาน 14 เดือน
ส่วนวิธีการบริโภคจะแตกต่างไปจากวิธีเดิม ที่ต้องนำข้าวเม่าไปตำด้วยครกกระเดื่อง แล้วใช้น้ำต้มสุกนวดให้เมล็ดข้าวนุ่ม ถึงจะกินได้แต่ข้าวเม่าแห้งคืนรูป เพียงแค่ฉีกออกจากถุงนำไปหุงเหมือนการหุงข้าวสวยทั่วไปเท่านั้นเอง...จะได้เมล็ดข้าวสีเขียวมีกลิ่นหอมคล้ายใบเตย ไม่ต้องไปหาครกกระเดื่องตำแต่อย่างใด
เลยส่งผลให้เทคโนโลยีการผลิตข้าวเม่าแห้งคืนรูป ได้รับรางวัลอันดับ 2 กลุ่มอุตสาหกรรม ในการประกวดนวัตกรรมข้าวไทย จัดโดยมูลนิธิข้าวไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ และสำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ
และปัจจุบันนำไปส่งเสริมเกษตรกรในพื้นที่จังหวัดร้อยเอ็ด บึงกาฬ บุรีรัมย์ บ.ประชารัฐรักสามัคคีอุบลราชธานี และกลุ่มเกษตรกรแปลงใหญ่ สำนักงานเกษตรและสหกรณ์ จ.อุบลราชธานี...ให้เป็นทางเลือก ผลิตข้าวเม่าขายในราคาประกันตันละ 20,000 บาท ส่งขายทั้งไทย จีน และตะวันออกกลาง.