กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) โดยสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ได้จัดงาน “มหกรรมงานวิจัยแห่งชาติ เป็นประจำทุกปี เพื่อพิจารณาคัดเลือกผลงานที่มีกระบวนการนำเสนอที่มีความโดดเด่นในรูปแบบที่หลากหลายและสามารถเชื่อมโยงส่งต่องานวิจัยและนวัตกรรมไปสู่การใช้ประโยชน์ต่อไป

การจัดงานมหกรรมงานวิจัยแห่งชาติครั้งล่าสุด มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง (มฟล.) ได้รับถ้วยรางวัลพระราชทานจากสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี พร้อมเงินรางวัล จากผลงาน “การพัฒนาเทคโนโลยีการปลูกขมิ้นชันปลอดโรค และสารสำคัญสูงด้วยระบบ Substrate Culture” เจ้าของผลงานคือ ผศ.ดร.ระวิวรรณ์ เจริญทรัพย์ หัวหน้าศูนย์นวัตกรรมสมุนไพรครบวงจร มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง

เทคโนโลยีการปลูกขมิ้นชันปลอดโรค

เนื่องจากขมิ้นชันเป็นหนึ่งในสมุนไพรไทยที่มีการใช้ประโยชน์อย่างยาวนาน หลากหลายรูปแบบทั้งเป็นส่วนประกอบในอาหาร ยารักษาโรค และความงาม ศูนย์นวัตกรรมสมุนไพรครบวงจร มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ได้รับการสนับสนุนโครงการบูรณาการพัฒนาและส่งเสริมเศรษฐกิจฐานราก เพื่อพัฒนาศักยภาพเกษตรกร วิสาหกิจชุมชน และผู้ประกอบการ SME ให้สามารถผลิตวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์สมุนไพรให้มีมาตรฐานระดับสากล และสร้างรายได้เพิ่มจากการผลิตวัตถุดิบสมุนไพร

ผศ.ดร.ระวิวรรณ์ เจริญทรัพย์ หัวหน้าศูนย์นวัตกรรมสมุนไพรครบวงจร มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ได้ร่วมมือกับศูนย์วิจัยพืชสวนจังหวัดเชียงราย ดำเนินการวิจัยและพัฒนาการปลูกขมิ้นชันปลอดโรคและให้สารสำคัญสูงในระบบ substrate culture ภายใต้โรงเรือน ต่อการเจริญเติบโต ปริมาณผลผลิต และปริมาณสารสำคัญของขมิ้นชัน

ผลการศึกษาพบว่า ขมิ้นชันสายพันธุ์ตรัง 84-2 ที่ได้จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อและนำมาปลูกในวัสดุทดแทนดินคือ กาบมะพร้าวสับและจัดการธาตุอาหารให้เหมาะสม ทำให้ได้ต้นกล้าพันธุ์ที่ปลอดโรคปราศจากโรคพืช (โรครากเน่า) และให้ปริมาณสารสำคัญที่สูง โดยได้ถ่ายทอดเทคโนโลยีการปลูกดังกล่าว รวมถึงการประยุกต์ใช้ AI Platform ให้แก่เกษตรกรในพื้นที่เพื่อปลูกและควบคุมคุณภาพการเพาะปลูกขมิ้นชันคุณภาพสูง ตามความต้องการของตลาดได้

การบ่มเพาะหัวพันธุ์       

นักวิจัยได้นำเหง้าของหัวพันธุ์ต้นแบบมาบ่มกับขุยมะพร้าวที่ผ่านการฆ่าเชื้อด้วยหม้อนึ่งเรียบร้อยแล้ว เพื่อให้ได้หน่ออ่อนที่มีการแตกยอดใหม่จากต้นแม่พันธุ์โดยตรง สำหรับการนำไปขยายพันธุ์แบบปลอดโรคในห้องทดลองด้วยเทคนิคการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช

 ขยายพันธุ์แบบเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช

การขยายพันธุ์ด้วยเทคนิคการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช (Plant Tissue Culture) เป็นการขยายพันธุ์พืชปลอดโรคที่สามารถเพิ่มจำนวนอย่างรวดเร็วในระยะเวลาที่จำกัด โดยพืชที่ได้จะมีลักษณะทางพันธุกรรมเหมือนเดิมกับต้นแม่พันธุ์ทุกประการ ซึ่งเทคนิคนี้สามารถขยายพันธุ์พืชได้ตลอดทั้งปี ช่วยลดการกลายพันธุ์และรักษาคุณภาพที่ดีของพันธุ์พืชไว้ได้อีกด้วย

การนำต้นกล้าหัวพันธุ์ลงปลูกในแปลงซับสเตรต

การนำต้นกล้าหัวพันธุ์ลงปลูกในโรงเรือนระบบซับสเตรต เป็นการเตรียมความพร้อมก่อนการปลูกลงดินเพื่อให้ได้หัวพันธุ์ที่แข็งแรงและปลอดโรค ซึ่งการปลูกด้วยระบบซับสเตรตคือ การปลูกพืชกับวัสดุที่ไม่ปนเปื้อนเชื้อจุลินทรีย์ ซึ่งเป็นสาเหตุทำให้เกิดโรคพืชที่มาจากดินได้ โดยหลังจากการอนุบาลต้นเนื้อเยื่อในถาดหลุมเป็นเวลา 1 เดือนแล้ว จากนั้นจึงทำการย้ายลงปลูกในแปลงซับสเตรตโดยใช้เวลาอีกประมาณ 8 เดือน ก่อนจะสามารถนำหัวพันธุ์ย้ายลงปลูกในดินได้ หรือสามารถปลูกในระบบซับสเตรตต่อไปอีก 8 เดือนจนถึงช่วงเก็บเกี่ยวผลผลิตเพื่อป้องกันการเกิดโรคตลอดการปลูก ซึ่งจะทำให้สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้อย่างเต็มที่

การปลูกขมิ้นชันในดิน

การปลูกขมิ้นชันในประเทศไทย เริ่มปลูกในช่วงต้นฤดูฝนประมาณปลายเดือนเมษายนถึงต้นเดือนพฤษภาคมของทุกๆ ปี และเก็บเกี่ยวหัวขมิ้นในช่วงฤดูหนาวหรือประมาณปลายเดือนธันวาคมถึงมกราคม ซึ่งช่วงนี้หัวขมิ้นชันจะแห้งสนิท ต้นขมิ้นชันสามารถขึ้นได้ดีในดินทุกชนิด แต่ที่เหมาะสมควรเป็นดินที่ระบายน้ำได้ดีและน้ำไม่ท่วมขัง

การเตรียมหัวพันธุ์ขมิ้นชันที่ใช้ปลูกมี 2 ลักษณะ คือ หัวแม่หรือหัวมีลักษณะกลมหนา และแง่งนิ้วที่มีลักษณะเรียวยาว การปลูกโดยใช้หัวแม่ น้ำหนักประมาณ 15-50 กรัม ใช้ 1 หัวต่อหลุม หากหัวพันธุ์มีขนาดใหญ่มาก ควรตัดเป็นท่อนๆ มีตาติดอยู่ไม่น้อยกว่า 2 ตา การปลูกโดยใช้แง่ง น้ำหนักประมาณ 10 กรัม และมีตา 2-3 ตาต่อแง่ง ใช้ 2-3 แง่งต่อหลุม

วิธีการปลูกขมิ้นชันควรปลูกต้นฤดูฝน ประมาณเดือนเมษายน-พฤษภาคม เพื่อให้ระยะการรับน้ำฝนอย่างน้อย 4-5 เดือน ขมิ้นชันจะได้มีช่วงระยะการเจริญเติบโตและพัฒนาได้เต็มที่ตลอดฤดูฝน โดยวางหัวพันธุ์ในหลุมปลูก กลบดินหนา 5-10 เซนติเมตร หลังจากนั้น ขมิ้นชันจะใช้เวลาในการงอกประมาณ 30-70 วันหลังปลูก หรือนำหัวพันธุ์ไปเพาะก่อนนำไปปลูก โดยไปผึ่งในที่ร่ม คลุมด้วยปุ๋ยคอกที่ย่อยสลายแล้วนานประมาณ 30 วัน หัวพันธุ์จะแตกหน่อขึ้นมา จึงนำไปปลูกในแปลง

การเตรียมพื้นที่ปลูกขมิ้นชัน

1. ขุดหรือไถพรวนอย่างน้อย 1 ครั้ง เพื่อให้ดินร่วนซุยขึ้น หากเป็นพื้นที่ที่หน้าดินแข็งหรือเป็นดินเก่า ควรไถพรวนไม่น้อยกว่า 2 ครั้ง

2. ตากดินไว้ 1-2 สัปดาห์ เพื่อทำลายเชื้อโรคและไล่แมลงในดินและเก็บเศษไม้ ซากวัชพืช กรวด หิน ออกจากแปลงให้หมด

3. เพิ่มอินทรียวัตถุเพื่อปรับปรุงดินโดยใส่ปุ๋ยคอกที่ย่อยสลายดี อัตรา 4 ตันต่อไร่ และหากดินเป็นกรดควรใส่ปูนขาวเพื่อปรับค่าความเป็นกรดเป็นด่างของดิน

4. ไม่ต้องยกร่องในกรณีที่พื้นที่ปลูกมีการระบายน้ำดี การยกร่องเหมาะกับพื้นที่ปลูกที่มีสภาพเป็นที่ลุ่มหรือที่ราบต่ำ มีการระบายน้ำไม่ดี โดยยกร่องแปลงกว้าง 1-2 เมตร สูง 15-25 เซนติเมตร ความยาวตามความเหมาะสมของพื้นที่ระยะระหว่างร่อง 50-80 เซนติเมตร เพื่อความสะดวกในการดูแลรักษา